آشنایی با کیست هیداتید

کیست هیداتید، بیماری انگلی است که به وسیله مرحله نوزاد کرم « اکینوکوکوس گرانولوزوس» ایجاد می شود. تنیا اکینوکوک، کوچکترین کرم پهن نواری است که شناخته شده و اندازه آن (9-5/2 میلی متر) است. این کرم در روده کوچک سگ و سگ سانان (گرگ و روباه) و به‎ندرت گربه زندگی می کند و معمولاً دارای 3 بند یا حلقه می باشد. کرم بالغ از دو قسمت سر و بدن تشکیل شده است. قسمت سر دارای دو ردیف قلاب و چهار باد کش است و بدن از 3 تا 4 بند تشکیل شده که بندهای آخر دارای تعداد زیادی تخم است. کرم بالغ در بدن انسان، گوسفند و گاو تشکیل نمی شود و تنها فرم بالغ کرم، در دستگاه گوارش سگ یاسگ سانان تشکیل می شود.

سیر تکاملی و مرحله بیماریزایی

در بند آخر کرم بالغ تعداد زیادی تخم وجود دارد که به همراه مدفوع سگ دفع می شود. تخم انگل بسیار کوچک و غیرقابل رویت است. تخمها در خاک مرطوب و سایه به مدت چند ماه به حیات خود ادامه می دهند. میزبانان واسط   (گاو، گوسفند، انسان و …) با خوردن تخمها آلوده می شوند. تخم ها دارای چند لایه و لایه ها از جنس کراتین و نسبت به تغییرات محیط بسیار مقاوم هستند و می توانند در دمای 2 درجه سانتی گراد به مدت 2 سال و در طبیعت بر حسب درجه حرارت و شرایط جوی بین 3 تا 8 ماه زنده بمانند. هر 7 تا 14 روز یک بار تخمها توسط سگ دفع می‌شوند. تخمها بعد از بلع توسط انسان یا دام در روده باز شده و جنین کوچکی از آن‌ها خارج می‌شود که شش قلاب دارد. جنین قلابدار در مخاط روده نفوذ کرده و از طریق عروق خونی می‌تواند به کلیه نقاط بدن برود. جنین پس از توقف در اعضاء مختلف بدن (کبد، کلیه، ریه،‌مغز، استخوان ، طحال و غیره) شروع به رشد می کند و به شکل کیسه ای در می آید که به آن کیست هیداتید گویند. هر کیست پر از مایع شفاف است که حاوی جنین یا لاروهای متعدد می باشد. کیست‌ها به مرور رشد کرده و قطر آن‎ها به 5 تا 20 سانتی متر افزایش و گاهی حجم درون کیست به 2 لیتر نیز می رسد. در صورتی که کبد یا ریه یا عضو مبتلا به کیست هیداتید در گاو و یا گوسفند به نحوی مورد تغذیه حیوانات دیگر مانند سگ قرار گیرد، کیست‎ها در داخل روده کوچک باز شده و جوانه های داخل کیست به جداره روده کوچک می چسبند و بالغ می شوند و سر انجام کرم بالغ با تولید تخم چرخه را در طبیعت ادامه می دهد.

چرخه انتقال بیماری

1- ذبح غیر بهداشتی دام ، بیرون انداختن امعاء و احشاء آلوده به کیست و قرار گرفتن این اندامها در دسترس سگ و سگ سانان

2- خوردن کیست‎های حاوی جنین توسط سگ و تبدیل آنها به کرمهای پهن نواری شکل در روده سگ

3- رشد کرمها (تنیا اکینوکوک) در روده سگ و دفع تخمها متعدد توسط مدفوع سگ در محیط

4 - خوردن علوفه و آب آلوده به تخمهای دفع شده سگ توسط دامهایی مانند گوسفند، گاو، شتر و غیره

5 - تبدیل تخمها به جنین ها ی مختلف و تبدیل جنین‎ها به کیست هیداتید در اندامهای مختلف دام

مجدداً با ذبح غیر بهداشتی دام و بیرون انداختن امعاء و احشاء آلوده به کیست و قرار گرفتن این اندامها در طبیعت چرخه انتقال بیماری تکرار می گردد.

سیر تکامل عامل بیماری کیست هیداتید

 میزبان نهایی : میزبانی است که انگل دوران بلوغ یا مرحله تکثیر جنسی خود را در بدن آن موجود می گذراند.

میزبان واسط : میزبانی است که انگل دوران قبل از بلوغ جنسی خود را در بدن آن موجود می گذراند.

راه‏های انتقال بیماری به انسان

1 - تماس نزدیک و مستقیم با سگ های آلوده

2 - تماس مستقیم با مدفوع سگ های آلوده

3 - مصرف آب،غذا و سبزیجات آلوده با مدفوع سگ

دوره کمون بیماری

دوره کمون ممکن است بین 5 تا20 سال طول بکشد و بر حسب محل، نوع و شدت ضایعات، علائم بالینی تفاوت می‎کند.

علائم بیماری در انسان

با اینکه بیماری در سگ معمولاً نشانه بارزی ندارد، ظهور و نوع نشانه‎ها در انسان بستگی به اندازه و محل جایگزینی کیست دارد(حدود 90% کیست‎ها در ریه و کبد تشکیل می‌شود). اگر بافت اطراف کیست نرم باشد کیست می تواند بزرگ شود و حتی به اندازه یک توپ فوتبال نیز برسد!

کیست تشکیل شده در استخوان معمولاً کوچک و مایع داخلی آن کم است و عمدتاً حفره میانی استخوان را مورد تهاجم قرار داده و باعث فرسودگی و شکستگی استخوان می گردد.

در موارد ابتلا به کیست کبدی نشانه‎هایی مانند بزرگی کبد ، قولنج کبدی و زردی دیده می شود.

در موارد ابتلا به کیست ریه نشانه‎هایی مانند سرفه ، تنگی نفس ، دردهای قفسه سینه و خلط خونی دیده می‌شود.

وجود کیست در مغز موجب اختلالات عصبی، تاری دید ، لرزش و صرع می گردد.

وجود کیست در کلیه با سوزش ادرار و وجود خون در ادرار خودنمایی می کند.

کیست قلبی ممکن است باعث تپش قلب ، تنگی نفس و اختلال عمل قلب گردد.

در پاره‎ای از موارد به علت ضربه ممکن است کیست پاره شده و محتویات آن وارد خون شده و شوک ایجاد کند که خود موجب سقوط سریع فشار خون و مرگ بیمار می گردد.

راه درمان بیماری در انسان

تنها راه درمان بیماری در انسان عمل جراحی و خارج کردن کیست از داخل بدن است که آن هم باید با ظرافت خاصی انجام شود، زیرا اگر در هنگام جراحی مایع موجود در کیست ها و یا قطعاتی از آن در بدن پخش شود کیست‌های ثانویه و جدید ایجاد می‌شوند. گاهی به علت گسترش کیست‎ها در اعضاء مختلف بدن و یا وجود کیست در منطقه حساس و خطرناک که دسترسی و عمل جراحی آن مشکل است از داروی آلبندازول جهت درمان استفاده می شود. ضمناً‌ بعد از عمل جراحی نیز برای حذف کامل کیست‎ها از داروی یادشده استفاده می گردد.

درمان بیماری در سگ

در صورت آلودگی سگ به راحتی با دادن داروی ضد انگل درمان صورت می‎پذیرد. توصیه می شود به‎طور مرتب زیر نظر دامپزشک در فواصلی که وی تجویز می‎کند از داروی ضد انگل برای حیوانات استفاده شود. به این منظور افرادی که از سگ به هر نحو نگهداری می‎کنند، باید این موضوع را مدنظر داشته باشند.

پیشگیری و کنترل

بیماری کیست هیداتید انتشار جهانی دارد و بطور کلی در مناطقی که شغل دامپروری رونق دارد و تماس نزدیک بین گاو، گوسفند، انسان و سگ زیاد است از شیوع بیشتری برخوردار است. بنابراین در کنترل بیماری باید موارد زیر را مد نظر قرار داد:

آموزش بهداشت: آگاه نمودن مردم در زمینه استفاده از سبزیجات به نحوی که سبزی باید کاملاً با مواد ضدعفونی کننده شسته و بعد مصرف گردد. (به شیوه چهار مرحله‎ای : شستشو با آب -  افزودن مایع ظرفشویی (3 تا 5 قطره در یک لیتر آب) – افزودن پودر پرکلرین برابر دستورالعمل و شستشو و آب‎کشی نهایی)

تماس با سگ باید محدود شود زیرا ممکن است تخم انگل موی این حیوان را آلوده کرده باشد. البته با نگهداری حیوان تحت نظر دامپزشک و انجام معاینات دوره‎ای و درمان ضدانگل می‌توان این خطر را به نحو مؤثری کاهش داد.

از ذبح حیوانات (گاو، گوسفند و بز) در محلی خارج از کشتارگاه مجاز اکیداً خودداری شود. مردم هم باید از خرید گوشت و فراورده های دامی که معاینه نشده و مهر بهداشتی دامپزشکی ندارند خودداری کنند.

بازرسی لاشه و اندام ها در موقع ذبح، ضبط و معدوم نمودن اندام های آلوده به کیست باید به نحوی انجام شود که اندام آلوده از دسترس سگ دور نگه داشته شده و حتماً سوزانده و یا به شکل بهداشتی دفن گردند.

جمع‎آوری سگ های ولگرد و دفع بهداشتی و صحیح زباله نقش مهمی در مبارزه با این بیماری دارد که باید مورد توجه واقع شود.